کتاب «دفترخاطرات پاین: سفر پیاده سه ماهه در ایران در ۱۸۸۴»، نوشته جان کامپتون پاین، یکی از گنجینه‌های کمتر شناخته شده ادبیات سفرنامه است که تصویری زنده و جذاب از ایران دوره قاجار را ارائه می‌دهد. این کتاب، که بر اساس یادداشت‌های روزانه پاین در طی سفرش به ایران نگاشته شده، نه تنها یک اثر تاریخی با ارزش است بلکه بینش عمیقی درباره فرهنگ، جامعه و جغرافیای آن دوره از ایران ارائه می‌دهد.

«دفترخاطرات پاین» مسیر سفر پاین را از لحظه ورودش به خاک ایران تا پایان سفر سه ماهه‌اش دنبال می‌کند. پاین، با دیدی کنجکاو و تیزبین، از شهرها، روستاها، کوه‌ها و دره‌های ایران می‌گذرد و در عین حال، توصیفات دقیق و جذابی از مردم، سنت‌ها، آداب و رسوم و زندگی روزمره آن‌ها ارائه می‌دهد.
سبک نوشتار پاین بی‌پیرایه ولی جذاب است. او با دقت توجه به جزئیات و با بیانی صادقانه، تجربیات خود را به اشتراک می‌گذارد. این کتاب نه تنها به عنوان یک سند تاریخی بلکه به عنوان یک اثر ادبی نیز قابل تحسین است. روایت پاین به خواننده اجازه می‌دهد تا از طریق چشمان او، جامعه و فرهنگ ایران در قرن نوزدهم را تجربه کند.
پاین به طور ویژه به فرهنگ و آداب و رسوم محلی توجه دارد. او با مردم مختلف از طبقات و قومیت‌های گوناگون ملاقات کرده و با زندگی آن‌ها آشنا می‌شود. توصیفات او از جشن‌ها، مراسم‌ها، بازارها و حتی لباس‌های محلی، تصویری غنی از فرهنگ ایران را در آن دوره به ما می‌دهد.
کتاب همچنین حاوی توصیفات زیبا و دقیقی از مناظر طبیعی ایران است. پاین با توجه به جزئیات، زیبایی‌های طبیعی ایران از جمله کوه‌ها، دره‌ها و رودخانه‌ها را توصیف می‌کند، و در این راه از نگاهی هنرمندانه بهره می‌برد.
این سفرنامه نه تنها به عنوان یک مستند تاریخی بلکه به عنوان یک شاهد بر تحولات فرهنگی و اجتماعی ایران در آن دوران ارزشمند است. کتاب به خوانندگان امروزی اجازه می‌دهد تا با دیدگاهی متفاوت به تاریخ و فرهنگ ایران نگاه کنند.

«دفترخاطرات پاین: سفر پیاده سه ماهه در ایران در ۱۸۸۴» یک اثر بی‌نظیر است که خواننده را به سفری در زمان به دل ایران قاجاری می‌برد. این کتاب، با داستان‌هایی روایت شده از زبان یک مسافر غربی، پنجره‌ای منحصر به فرد به فرهنگ، تاریخ و زیبایی‌های ایران در سده نوزدهم می‌گشاید و برای علاقه‌مندان به تاریخ و فرهنگ ایران، مطالعه‌ای ضروری و جذاب است.